
به گزارش آوای بوشهرمرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به بررسی پتانسیلهای صنعت متانول در ایران پرداخته و بر ضرورت تدوین سند راهبردی توسعه این صنعت و زنجیره ارزش پایین دست آن، متناسب با وضعیت تأمین خوراک گاز طبیعی تاکید کرده است.
چرا صنعت متانول مهم است؟
متانول به عنوان محصولی بر پایه خوراک گاز طبیعی سهم قابل توجهی از تولید و صادرات محصولات صنعت پتروشیمی را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر ظرفیت تولید متانول در کشور حدود ۱۵/۷ میلیون تن در سال است که با بهره برداری از طرحهای در حال اجراء ظرفیت تولید این محصول به حدود ۳۶ میلیون تن در سال ۱۴۱۲ افزایش خواهد یافت.

با توجه به برنامه های افزایش تولید این محصول در کشور و آثار آن پایش وضعیت بازار و ساختار این صنعت اهمیت پیدا می کند. بنابراین هدف گزارش حاضر رصد وضعیت این صنعت در کشور و جهان با استفاده از مطالعات تطبیقی است مطابق نتایج این گزارش در سال ۲۰۲۲ ظرفیت اسمی تولید متانول در دنیا معادل ۱۴۰، تقاضا معادل ۹۲ و تجارت حدود ۳۳ میلیون تن بوده است.
چین با ظرفیت تولید ،۷۲ تقاضای ۵۵ و واردات ۱۲/۳ میلیون تن بزرگترین تولید کننده مصرف کننده و وارد کننده متانول در جهان است. در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۰/۲ میلیون تن متانول در ایران تولید شد که حدود ۷۰۰ هزارتن آن در داخل مصرف و بیش از ۹۳ درصد متانول تولیدی صادر شده است
ظرفیت تولید متانول در دنیا چقدر است؟
در سال ۲۰۲۲ مجموع ظرفیت اسمی واحدهای تولید کننده متانول در دنیا ۱۴۰ میلیون تن بود. در همین سال عملکرد تولید به ۹۲ میلیون تن رسید. تقاضای متانول در سال ۲۰۲۲ حدود ۹۲ میلیون تن در سال بود که پیش بینی میشود تا سال ۲۰۳۰ به ۱۱۰ میلیون تن برسد. همچنین با توجه به رشد هزینه های متانول و کاهش رشد ظرفیتهای جدید پیش بینی می شود قیمت متانول صعودی شود.
در سمت عرضه، چین، خاورمیانه و آمریکای جنوبی به ترتیب با ۷۲، ۲۵ و ۱۱ میلیون تن ظرفیت اسمی متانول در سه جایگاه اول از این نظر قرار دارند. در سمت تقاضا، چین، آمریکای شمالی و اروپای غربی به ترتیب با ۵۵، ۸ و ۷۵ میلیون تن تقاضا، پر مصرفش من مناطق تقاضای متانول هستند.
به صورت کلی زنجیره ارزش متانول به سه دسته تقسیم بندی می شود:
۱. سوخت (سوخت کشتی سوخت هوایی اختلاط با بنزین بیودیزل MTBE, TAME و تولید فراورده های نفتی MTG)
۲. صنایع شیمیایی (از جمله: فرمالدهید، اسید استیک، دی متیل اترا
۳.تبدیل متانول به الفین ها (MTO)
صعود در هر ۳ بخش
آمارها نشان می دهد کاربرد و تکمیل زنجیره ارزش متانول در هر سه بخش صعودی است اما میزان افزایش در این بخش ها متفاوت خواهد بود. بازار صنایع شیمیایی بسیار به وضعیت صنایع جهانی به خصوص وضعیت اقتصاد چین وابسته است. در بخش واحدهای MTO و MTP نیز وضعیت به همین شکل است. چین بیشترین ظرفیت و طرح این واحدها در جهان را دارد و با توجه به حجم سرمایه گذاری و بازارسازی مورد نیاز به نظر نمیرسد کشورهایی که تاکنون در بازار متقول حضور نداشته اند به این طرح ها علاقهمند شوند اما استفاده از متانول به عنوان سوخت (یا مکمل سوخت موردی است که با توجه به سخت گیرانه تر شدن مقررات محیط زیستی قابل تأمل برای تمام کشورهای جهان است و انتظار می رود بیشترین رشد بین مصارف پایین دست متانول را به خود اختصاص دهد.
تجارت متانول
تجارت متانول در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۳۰ میلیون تن بوده است خاورمیانه با توجه به حجم بالای تولید و نبود ظرفیت پایین دستی مصرف متانول با ۱۴/۳ میلیون تن صادرات بزرگترین منطقه صادر کننده متانول است. آمریکای جنوبی و آسیای جنوب شرقی به ترتیب با ۵/۷ و ۲/۵ میلیون تن در رتبه های بعدی قرار دارند. در سمت واردات چین بزرگترین وارد کننده متانول با میزان واردات ۱۲/۳ میلیون تن بوده که این حجم از واردات در کنار مقدار بالای تقاضا باعث تسلط چین بر بازار جهانی متانول شده است. طی سال ۲۰۲۲، در خاورمیانه تعداد ۲۳ مجتمع در کشورهای ایران، عربستان قطر عمان و بحرین با مجموع ظرفیت حدود ۲۵ میلیون تن فعال بودند که ۱۷/۵ میلیون تن متقول با نرخ متوسط عملیاتی ۷۰٪ تولید کردند. ۱۴/۳ میلیون تن معادل ۸۳٪ از متانول تولید شده در منطقه به سایر مناطق به ویژه چین صادر شده است. ایران بیشترین سهم از صادرات متانول منطقه خاورمیانه را به خود اختصاص داده است.
قانونها برای صنعت متانول
پیشنهاد راهکار تقنینی نظارتی یا سیاستی بررسی سید تقاضای متانول در جهان نشان میدهد به طور متوسط تقریباً ۵۱ درصد متانول به محصولات شیمیایی (از جمله ۲۶ درصد فرمالدهید و ۹ درصد استیک اسید)، ۳۱ درصدیه محصولات سوختی و ۱۸ درصد تبدیل به الفین میشود در ایران از ۱۰/۲ میلیون تن متانول تولیدی پتروشیمی بندر امام حدود ۱۷۶ هزارتن و پتروشیمی شیمی یافت ۳۳ هزار تن متانول جهت تولید MTBE و پتروشیمی فناوران ۸۱ هزارتن برای تولید اسید استیک مصرف می کنند. پتروشیمی های نخل آسماری و اهتمام جم نیز در مجموع به ۶۴ هزار تن متقول جهت تولید فرمالین و اوره فرمالدهید نیاز دارند.
حدود ۳۶۰ هزارتن متانول هم در بورس انرژی عرضه و مبادله شده و ۹۳ درصد متانول تولیدی (عمدتاً به چین) صادر شده است. از سویی نتایج بررسی طرح های آتی در دست اجرای این صنعت حاکی از آن است که تا پایان سال ۱۴۱۳ از کل منقول تولیدی برآورد شده به میزان ۲۳/۴ میلیون تر حدود ۶۹ درصد (معادل ۱۶۱ میلیون تن تبدیل به الفین (MTO) و کمتر از یک میلیون تن به سایر محصولات شیمیایی و سوختی تبدیل و حدود ۶۰۰ هزارتن در سایر صنایع مصرف و مابقی صادر خواهد شد.
تعدد واحدهای متانولی در کشور بدون توجه به ظرف زنجیره پایین دست آن و تمرکز بر بازار انحصاری از دیگر نقاط ضعف صنعت متانول کشور است لذا تهیه سند راهبردی توسعه متانول و زنجیره ارزش پایین دست آن متناسب با وضعیت تأمین خوراک گاز طبیعی توسعه ظرفیت صنایع پایین دست و نیاز سنجی داخل و کشش بازار و پایش و رصد وضعیت بازار جهانی این محصول و زنجیره ارزش آن ضرورت دارد.
وضعیت بازار جهانی صنعت متانول
در سال ۲۰۲۲ مجموع ظرفیت اسمی واحدهای تولید کننده متانول در دنیا ۱۴۰ میلیون تن بوده است در همین سال ۹۲ میلیون تن متانول در دنیا تولید شده که این موضوع نشان دهنده نرخ عملیاتی ۶۵ واحدهای متانولی .است پایین بودن نرخ عملیاتی تولید متانول در دنیا به دلیل پایین بودن نرخ عملیاتی تولید متانول در چین است که ۵۱ ظرفیت اسمی را در اختیار دارد تجارت متانول در سال ۲۰۲۲، حدود ۳۳ میلیون تن بوده و در نتیجه شاخص تجارت پذیری متانول ۳۶ است که عدد نسبتا بالایی بوده شاخص تجارت پذیری نفت خام به عنوان یک کامودیتی نزدیک به ۴۰ است در شکل زیر روند ظرفیت اسمی تولید تجارت و نرخ عملیاتی متانول در جهان نشان داده شده است.