
مطابق مطالب پیش گفته ظرفیت اسمی تولید متانول در ایران حدود ۱۵/۷ میلیون تن است که با توجه به نرخ عملیاتی حدود ۶۴ درصد در این سال، حدود ۱۰/۲ میلیون تن در سال ۱۴۰۲، متانول در کشور تولید شده است. همان طور که اشاره شد در حال حاضر بخش قابل توجهی از متانول کشور صادر میشود. نمودار زیر روند مقداری و ارزشی صادرات مشغول ایران را طی سالهای ۱۳۹۴ الی ۱۴۰۲ نشان می دهد. همان طور که از اطلاعات شکل مشخص است روند کلی صادرات متانول ایران صعودی بوده است. به طور متوسط در طی سالهای ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۲ سالانه ۶/۲ میلیون تن متانول به ارزش متوسط سالانه ۱/۵ میلیارد دلار صادر شده است.
در سال ۱۴۰۲ از حدود ۱۰/۲ میلیون تن متانول تولید شده در کشور حدود ۷۰۰ هزار تن آن در داخل کشور مصرف شده و باقی صرف صادرات عمدتا به مقصد چین می.شود پتروشیمی بندر امام حدود ۱۷۶ هزارتن و پتروشیمی شیمی بافت ۳۳ هزار تن متانول جهت تولید MTBE و پتروشیمی فناوران ۸۱ هزار تن برای تولید اسید استیک مصرف میکنند پتروشیمی های نخل آسماری و اهتمام جم نیز در مجموع به ۶۴ هزار تن متانول جهت تولید فرمالین و اوره فرمالدهید نیاز دارند. حدود ۳۶۰ هزار تن متانول هم در بورس انرژی عرضه و مبادله شده است. در شکل ۲۰ سهم مصارف داخلی به تفکیک مصرف و تجارت خارجی متانول کشور ارائه شده است.

پیشنهاد به سیاست گذار برای صنعت متانول ایران
متانول یک کامودیتی جهانی است و قیمت آن تحت تأثیر متغیرهای عرضه و تقاضای بازار متانول است تقاضا برای متقول توسط عوامل متعددی از جمله سطح تولیدات صنعتی قیمت انرژی و مشتقات آن قیمت گذاری مشتقات نهایی متانول مقررات و سیاستهای دولتی و تسلط قدرتهای جهانی هدایت می شود عرضه متانول نیز تحت تأثیر هزینه و تامین خوراک نرخ بهرهبرداری صنعت متابول و افزایش ظرقیت جدید صنعت متانول است.
بر اساس نتایج این گزارش در سال ۲۰۲۲ مجموع ظرفیت اسمی واحدهای تولید کننده متانول در دنیا ۱۴۰ میلیون تن بوده است. در همین سال ۹۲ میلیون تن متانول در دنیا تولید شده که نشان دهنده نرخ عملیاتی ۶۵ واحدهای متقولی است. پایین بودن نرخ عملیاتی تولید منقول در دنیا به دلیل پایین بودن نرخ عملیاتی تولید متغول در چین بوده که ۲۵۱ ظرفیت اسمی را در اختیار دارد تجارت متانول در سال ۲۰۲۲، حدود ۳۲ میلیون تن بوده است خاورمیانه با توجه به حجم بالای تولید و عدم وجود ظرفیت پایین دستی مصرف متانول با ۱۴۳ میلیون تن صادرات بزرگترین منطقه صادر کننده متانول است. در سمت واردات چین بزرگترین وارد کننده متانول با میزان واردات ۱۲۳ میلیون تن است. این حجم از واردات در کنار مقدار بالای تقاضا باعث تسلط چین بر بازار جهانی متانول شده است. بر اساس پیش بینی های صورت گرفته تقاضای مشاقول تا سال ۲۰۳۰ به ۱۱۰ میلیون تن خواهد رسید.
بازار صنایع شیمیایی بسیار به وضعیت صنایع جهانی به خصوص وضعیت اقتصاد چین وابسته بوده که در بخش واحدهای MTO و MTP نیز وضعیت به همین شکل است. چین بیشترین طرفیت و طرح این واحدها در جهان را دارد و با توجه به حجم سرمایه گذاری و بازارسازی مورد نیاز، به نظر نمی رسد کشورهایی که تاکنون در بازار مشاقول حضور نداشته اند به این طرح ها علاقه مند شوند اما استفاده از مشاقول به عنوان سوخت (یا مکمل سوخت موردی است که با توجه به سخت گیرانه تر شدن مقررات محیط زیستی قابل تأمل برای تمام کشورهای جهان است و انتظار می رود بیشترین رشد بین مصارف پایین دست متالول را به خود اختصاص دهد.
در ایران یازده واحد تولید کننده مشغول وجود دارد که در سال ۱۴۰۲ مجموع ظرفیت اسمی آنها ۱۵۷ میلیون تن بوده است. پتروشیمی زاگرس با دارا بودن دو واحد ۱۱۴۵ میلیون تنی بزرگترین واحد متانولی کشور بوده و پس از آن متانول کاوه با ظرفیت ۲/۳ میلیون تن قرار دارد.
در سال ۱۴۰۲ نزدیک به ۱۰/۲ میلیون تن متانول توسط پتروشیمی های متانولی کشور تولید شد با بهربرداری از طرح های جدید ظرقیت تولید متانول کشور تا پایان سال ۱۴۱۲ به حدود ۳۶ میلیون تن افزایش خواهد یافت. البته تحقق این رقم مشروط به تامین پایدار خوراک بوده و نیازمند توجه و برنامه ریزی برای مصرف گاز طبیعی است.
در سال ۱۴۰۰ بیش از ۲۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی شامل ۹۰ میلیارد متر مکعب خوراک و ۱۴ میلیارد متر مکعب سوخت در صنعت پتروشیمی مصرف شده است . مصرفی ۴۹ درصد معادل ۶۳ میلیارد متر مکعب و از کل عملکرد سوخت مصرفی ۱۱ درصد معادل ۱۶ میلیارد متر مکعب در صنعت متانول مصرف شده است. گفتنی است مقدار سوخت مصرفی بدون لحاظ سوخت مصرفی برای تأمین سرویس های جانبی توسط مجتمع های تأمین کننده یوتیلیتی در این صنعت است.
مطابق نتایج این گزارش تقریباً ۵۵ درصد ظرفیت تولید متانول در جهان از منابع گاز طبیعی ۳۵ درصد از زغال سنگ (عمدتاً در چین) و ۱۰ درصد از سایر منابع تولید شده است. بررسی سبد تقاضای متانول در جهان نشان میدهد که به طور متوسط تقریبا ۵۱ درصد متانول به محصولات شیمیایی از جمله ۲۶ درصد فرمالدهید و ۹ درصد اسید استیک) ۳۱ درصد به محصولات سوختی و ۱۸ درصد تبدیل به الفین میشود. در ایران از ۱۰/۲ میلیون تن متانول تولیدی پتروشیمی بندر امام حدود ۱۷۶ هزارتن و پتروشیمی شیمی یافت ۳۳ هزار تن منائول جهت تولید MTBE و پتروشیمی فناوران ۸۱ هزارتن برای تولید اسید استیک مصرف میکنند پتروشیمی های نخل آسماری و اهتمام جم نیز در مجموع به ۶۴ هزار تن متانول جهت تولید فرمالین و اوره فرمالدهید نیاز دارند.
حدود ۳۶۰ هزار تن متانول هم در بورس انرژی عرضه و مبادله شده و ۹۳ درصد متانول تولیدی عمدتا به (چین) صادر شده است. از سویی نتایج بررسی طرحهای آتی ارائه شده توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی حاکی از آن است که تا پایان سال ۱۴۱۲ از کل متانول تولیدی برآورد شده به میزان ۲۳/۴ میلیون تن حدود ۶۹ درصد (معادل ۱۶/۱ میلیون تن تبدیل به الفین (MTO) و کمتر از یک میلیون تن به سایر محصولات شیمیایی و سوختی تبدیل و حدود ۶۰۰ هزار تن در سایر صنایع مصرف و مابقی صادر خواهد شد.
در مقایسه با مطالب پیش گفته سهم بالای تبدیل متانول به الفین در طرحهای آینده صنعت متانول ایران نسبت به متوسط سید تقاضای منائول جهانی و حجم مورد نیاز سرمایه گذاری محل تأمل است. تعدد واحدهای متانولی در کشور بدون توجه به ظرفیت توسعه زنجیره پایین دست آن و تمرکز بر بازار انحصاری صادراتی چین از نقاط ضعف صنعت متانول کشور است.
در مجموع بررسی کشش بازار توسعه زنجیره متانول در ایران با توجه به مصرف داخلی و امکان صادرات و اینکه در زنجیره های مختلف چه سقفی از توسعه زنجیره قابل تصور بوده و ضرورت تدوین سند راهبردی توسعه صنعت متانول و زنجیره ارزش پایین دست آن را متناسب با وضعیت تأمین خوراک گاز طبیعی توسعه ظرفیت صنایع پایین دست و نیاز سنجی داخل و کشش بازار و پایش و رصد وضعیت بازار جهانی این محصول و زنجیره ارزش آن نمایان می سازد.