بررسی موانع توسعه گردشگری در شهرستان جم (سکینه حاتمی)

گردشگری صنعتی است که توسعه آن نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است.

چکیده

گردشگری صنعتی است که توسعه آن نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. شهرستان جم در جنوب استان بوشهر قرار دارد و با توجه به ویژگی های محیطی و جاذبه های طبیعی آن می تواند با مدیریت و برنامه ریزی علمی به قطب گردشگری مهمی در سطح منطقه تبدیل گردد. در بخش اول این نوشتار به مفهوم گردشگری و صنعت گردشگری پرداخته و سپس وضعیت گردشگری در شهرستان جم تبیین می شود. در ادامه راهکارهایی برای بهبود وضعیت گردشگری شهرستان جم ارائه می شود.

مقدمه

برای واژه گردشگری تعاریف متعددی ذکر شده است. از نظر انجمن آماری سازمان ملل (۱۹۹۳) گردشگری، فعالیت های افراد از جمله مسافرت به مکان هایی خارج از محیط معمول زندگی و ماندن در آنجا برای کمتر از یک سال به منظور تفریح، تجارت و هدف های دیگر را شامل می شود (طیبی و همکاران،۱۳۸۷،ص۶۶). بر اساس این تعریف بازدید کنندگان یک روزه و تفرجگران نیز در تعریف گردشگر وارد می شوند.

در طی ۶۰ سال اخیر، گردشگری از رشد پیوسته ای برخوردار بوده است، به طوری که به یکی از بخش های اقتصادی با سرعت رشد بالا در جهان تبدیل شده است. در طی سالهای ۲۰۰۵-۱۹۹۵، گردشگری بین المللی با نرخ رشد سالانه ۵/۶ درصد، از ۲۵ میلیون گردشگر در سال ۱۹۵۰ به ۸۰۶ میلیون در سال ۲۰۰۵ افزایش یافت (همان منبع، ص۶۷). بنابراین در طی سالهای اخیر، با اهمیت یافتن گردشگری به تدریج به عنوان یک صنعت به آن نگریسته شد، صنعتی که به بیان (unwto,2007) به یکی از پر در آمدترین صنایع دنیا تبدیل شده است.

شهرستان جم به دلیل اینکه یکی از مناطق خوش آب و هوای استان بوشهر محسوب می شود و همین طور با توجه به زمینه تاریخی آن، از پتانسیل بالقوه ای جهت جذب گردشگران برخوردار می باشد. اما مشاهدات حاکی از آن است که فاصله بین وضع موجود در جذب گردشگران در این شهرستان با آنچه که در وضع مطلوب می توان تصور نمود بسیار زیاد است. بنابراین در این پژوهش عوامل مختلفی که در ایجاد این شکاف نقش دارند بررسی و پیشنهاداتی برای بهبود وضع گردشگری در شهرستان ارائه می گردد.

صنعت گردشگری

صنعتگردشگری آمیزه ای از فعالیتهای گوناگون از حمل و نقل و تغذیهگرفته تا اقامت و مدیریت رویدادها است که در جهت خدمت رسانی به گردشگران، به صورت زنجیره ای بهم پیوسته ایفای نقش می کنند (رنجبریان و زاهدی،۱۳۸۶،ص). از این رو صنعت گردشگریبهعنوانیکصنعتچندبعدیبهعنوانموتوراصلیبخشهایخدماتوصنعتدریککشورمیتواندعملنماید، در واقعصنعتگردشگریمتشکلازفرایندوسیعوگسترده ایاستکهانضباطونظموبهموقععملکردنهرمرحلهوبخش آنرمزموفقیتبحسابمیآیددرواقعدراین فرآیندهمهبخشهابایددقیقاًبایکهماهنگیکاملکارخودراانجامدهنددرغیر اینصورتاثروفعالیتهایبخشهایدیگرکمرنگوخنثیمی گردد.دراینمیانبایدزیرساختهایموردنیازدرابعاد فرهنگی،اقتصادی،عمرانی،علمی،فناوریواجتماعیوسختافزارهائیهمچونجاده،حملونقل،هتلورستورانهافراهم باشدوهمراهباآن، ابعادنرمافزاریگردشگرینیزفراهمگرددکه این ابعادتأکیدبراستانداردها،ضوابط،قوانین،خطمشیودستورالعملهادارد.پساز فراهم شدنشرایطفوقمجریانبخشهایمختلفگردشگریجهتعملیاتیکردنسختافزارهاونرمافزارهانقشمهموتعیینکنندهایرادارندکهازجملهمیتواننقشدفاترخدماتگردشگریرااشارهنمودکهاینمراکزبهعنوانیکواسطهنقشمهمیراایفامیکند. درواقعاینهانقاطاتصالبینمراکزگردشگریدرمقصدوگردشگرانازمبدأهستندبنابرایننوععملکرد،نگرشورفتارآنهاتعیینکنندهاست (کاظمی و همکاران،۱۳۸۹،ص۹۹). در صنعتگردشگریحملونقلبه عنوانیکعنصرمهمواساسیتلقیمیگردد.برقراریارتباطبینمبدأومقصدوهمچنین گردشدرمحلهایمختلفمقصدبیناماکنگردشگری،هتلهاومراکزدیگرازطریقحملونقلانجاممیگیرد.کیفیت، امنیت،سرعت،قیمت،بهموقعبودنازجملهعواملیاستکهبایددرحملونقلتأمینگرددتاگردشگرباخیالیآسودهسفر خودراشروعنماید. وجودسیستمهواپیمائیامنوراحتباقیمتمناسب،فراهمبودنسیستمحملونقلجادهایوریلیو خطوطکشتیرانیازجملهعناصرموردنظردراینبخشمیباشدکهتأمینوبروزبودنآنهامیتواندبهعنوانیکعاملزیربنائینقشمهمیرادرجابجائیگردشگربهعهدهبگیردورونقمؤثریرادر صنعتگردشگریبهوجودآورد (پارسائیان و اعرابی،۱۳۸۲،ص۵۱۲). علاوه بر این دفاتر خدماتی و مسافرتی، هتل ها و جاذبه های گردشگری نقش تعیین کننده ای را در جذب گردشگران دارند.

گردشگری در شهرستان جم

شهرستان جم با وجود قابلیت ها و جاذبه های گردشگری فراوان همچنان برای گردشگرها ناآشناست[۳]. این شهرستان با دارا بودن جاذبه های طبیعی مانند کوه پدری، باغ های لیمو و زیتون، جنگل گلوبردکان ریز، مناظر زیبای گودلحه، رشته قنات قره چناق، تنگ حنا، باغ پدری، جاذبه های فرهنگی مانند آیین های سنتی، رقص های محلی و صنایع دستی زیبا ساخته شده از برگ درختان خرما، جاذبه های سیاحتی – زیارتی مانند امام زاده بی بی بانو، امام زاده هاشم (پیر بیراهه آبگرمک) و … جاذبه های تاریخی مانند حمام محمدعلی‌خان پریشان، آسیاب مظفری(علی‌آباد)، بناهای تاریخی روستای حرمیک و … می تواند به یک مقصد مهم گردشگری در سطح استان تبدیل شود. از طرفی با توجه به اینکه جم دروازه ورودی جنوبی استان نیز محسوب می شود، اکثر مسافران مقصدهای دیگر شهرستان ها از این شهر عبور کرده و بنابراین فرصت خوبی برای جذب بیشتر گردشگران فراهم شده است. از طرفی به دلیل آب و هوای مناسب تر نسبت به سایر نقاط استان و حضور شهرک های صنعتی و مهیا بودن حمل و نقل هوایی، لزوم سرمایه گذاری و برنامه ریزی برای گردشگری در شهرستان احساس می شود. گردشگری از جنبه های مختلف نظیر اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی در مطالعات علمی بررسی شده است.

صنعت گردشگری از نظر اقتصاددانان سومین پدیده اقتصادی پویا بعد از نفت و خودروسازی می باشد (مدهوشی و ناصرپور،۱۳۸۲،ص۲۸). توسعه گردشگری به عنوان مجموعه فعالیت های اقتصادی، تأثیر بسزایی در تقویت بنیان های اقتصادی دارد و نقش گردشگری به عنوان منبع جدیدی برای ایجاد اشتغال، کسب درآمد، دریافت های مالیاتی بیشتر، تقویت زیر ساخت های اجتماعی در مطالعات متعدد مورد تأیید قرار گرفته است (ابراهیم زاده و آقاسی زاده،۱۳۸۸، ص۱۰۸). از این رو با توجه به اینکه شهرستان جم در حال پیشرفت رو به جامعه ای علمی می باشد که اکثر جوانان و نوجوانان آن دارای تحصیلات عالیه و یا در حال گذراندن این دوره ها می باشند، می توان از تمامی امکانات و قابلیت ها در جهت ایجاد اشتغال و کسب درآمد از راههای مختلف استفاده نمود. در این زمینه نقش بازاریابی و تبلیغات برای جذب گردشگران را نمی توان نادیده گرفت.

بازاریابیگردشگریبهعنوانشناساییوپیشبینینیازهایگردشگرانو فراهمکردنامکاناتبرایتأمیننیازها ومطلعساختنآنانوایجادانگیزهبازدیددرآنها است کهاینامرموجبتأمینرضایتگردشگرانوتحققاهدافسازمانیخواهدشد.هدفگردشگرانازسفربهنقاطگوناگونبهره مندیازجاذبههاییاستکهدرمقاصدگردشگرینهفتهاست.بهعبارتیوجودجاذبههادرمقصدگردشگریاستکهافرادرابهسفربهمقاصدمختلفجذبمیکند (امین بیدختی و نظری،۱۳۸۹، ص۵۱).بابازاریابیمیتوانبهگردشگرانبالقوهاطلاعاتیدربارهآنچهکهمنطقهمیتواندارائهدهد،عرضهنمودوآنهارانسبتبهبازدیدازآن ترغیبکرد (laimer,2009). در شهرستان جم متأسفانه به این عامل خیلی کم رنگ توجه شده و تبلیغات خاصی برای توجه به جاذبه های گردشگری به صورت رسمی و از طریق ارگانها صورت نگرفته است. بازاریابی بایستی با در نظر گرفتن فرهنگ های متفاوت صورت گیرد. برای همه افراد یک چیز نمی تواند به عنوان جاذبه معرفی شود. بنابراین نگاه سیستمی در هنگام فراهم ساختن زیربناهای گردشگری ضرورت دارد.

از جمله موانع زیربنایی گردشگری، کمبود و نامطلوب بودن وسایل حمل و نقل، جاده های بین شهری، مراکز خرید، تأسیسات اقامتی، شبکه های آب، برق، مخابرات، فاضلاب و بهداشت در مناطق گردشگری به حساب می آید (مدهوشی و ناصرپور،۱۳۸۲،ص۳۴).

موانع زیربنایی در توسعه گردشگری در شهرستان جم عبارتند از:

۱٫تأسیسات اقامتی: یکی از این موانع زیربنایی امکانات اقامتی می باشد، در اینجا بایستی دید، گردشگران از چه امکاناتی بیشتر استقبال می کنند. به دلیل اینکه بسیاری از گردشگران که برای مدت کمی به شهرهای دیگر مسافرت می کنند تمایل به اقامت در هتل ندارند،نیاز به فضاهایی امن در سطح شهر برای اقامت آنان یا تأسیسات اقامتی در محل جاذبه های طبیعی در دامن کوهستان ها یا در کنار باغ ها می باشد.

۲.راهها: با توجه به این که اکثر نقاط دیدنی شهرستان جم در روستاهای اطراف می باشند، این اماکن از راههای مناسبی برخوردار نیستند. ۳٫ نبود تسهیلات در محل های گردشگری: همین طور امکانات لازم برای استراحت گردشگران یا تسهیلات خاص در محل های گردشگری در نظر گرفته نشده است. از طرفی، شهرستان جم منطقه ای کوهستانی بوده و بر همین اساس می توان به این موضوع به عنوان فرصت نگاه کرد. کوههای اطراف خصوصاً کوه پردیس که یکی از کوههای معروف شهرستان می باشد، با برنامه ریزی مناسب برای توسعه امکانات کوهنوردی و همین طور ساخت رستوران در نزدیکی آن می توان آن را به یکی از مناطق مهم گردشگری شهرستان تبدیل کرد.

علاوه بر اینها عوامل دیگری نیز مانع عمده توسعه این صنعت به حساب می آیند:

۴٫ نبود راهنماهایی برای هدایت گردشگران و ضعف تبلیغات: در سطح شهر به هنگام فصول گردشگری تدابیری برای هدایت گردشگران اندیشیده نشده و حتی اسم یا تصویری از جاذبه های طبیعی شهرستان در تابلو یا پوستری در سطح شهر دیده نمی شود. تبلیغات برای مطلع ساختن مسافرین از جاذبه ها بسیار کم و حتی در مواردی صورت نمی گیرد.

۵٫ عدم سرمایه گذاری کافی برای گردشگری: در شهرستان جم برای حفظ و بازسازی آثار تاریخی و همین طور جاذبه های طبیعی سرمایه گذاری کافی صورت نمی گیرد، که این خود مانعی برای توسعه گردشگری می باشد.

۶٫ نبود مراکز خرید: معمولاً افراد مسافر تمایل به خرید صنایع دستی و سوغاتی های مربوط به همان شهر، یا کالاهایی که از مزیتی نسبت به شهرهای دیگر در آن مکان برخوردارند -مانند پایین بودن قیمت، بالا بودن کیفیت و … -دارند که در شهرستان جم مکان خاصی برای این هدف در نظر گرفته نشده است.

نتیجه گیری و پیشنهادات

امروزه توسعه گردشگری در تمامی عرصه ها، چه در سطح ملی و منطقه ای و چه در سطح بین المللی مورد توجه برنامه ریزان دولتی و شرکت های خصوصی قرار گرفته است. آگاهی جوامع از این واقعیت که گردشگری می تواند منبع درآمدی قابل ملاحظه ای باشد، باعث شده که گردشگری مفهومی بسیار گسترده ای در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند. نظر به این که شهرستان جم از پتانسیل گردشگری بالایی برخوردار است،مستعد زمینه سازی برای جذب گردشگران بیشتری نسبت به وضع موجود می باشد، بر اساس مشاهدات بیشتر مشکلات شهرستان جم در بخش زیربنایی و مسایل مربوط به کمبود وسایل حمل و نقل مسافری، مراکز خرید، تأسیسات اقامتی و امکانات آب و برق و بهداشت (تسهیلات) در ناحیه های گردشگری می باشد. بنابراین از نظر نویسنده پیشنهادات زیر می تواند در توسعه گردشگری شهرستان جم مفید واقع شود:

–ساخت راههای منتهی به مناطق باستانی و جاذبه های گردشگری

–استفاده از تبلیغات و بازاریابی برای آشنا ساختن افراد دیگر مناطق با شهرستان و جاذبه های آن

–ایجاد و احداث مجتمع های گردشگری در کنار باغ ها و جاذبه های طبیعی

–توسعه گردشگری کوهستان به عنوان یکی از قابلیت های شهرستان

–حفظ، نگهداری و بازسازی جاذبه های گردشگری

–راه اندازی بانک اطلاعاتی گردشگری برای راهنمایی گردشگران

–برپایی جشن ها و جشنواره های مختلف در فصول سال بخصوص فصول گردشگری و تعطیلات

 

منابع و مآخذ

–ابراهیم زاده عیسی، آقاسی زاده عبدالله. (۱۳۸۸). تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگری در ناحیه ساحلی چابهار با استفاده از مدل راهبردی swot، مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، شماره اول، صص۱۲۸-۱۰۷

–بهرام رنجبریان، محمد زاهدی. (۱۳۸۶). خدمات صنعت گردشگری، اصفهان، چاپ اول، نشر چهارباغ

–امین بیدختی علی اکبر، نظری ماشاالله. نقش بازاریابی در توسعه صنعت گردشگری، چشم انداز مدیریت، شماره ۳۲، پاییز ۱۳۸۸، صص ۶۸-۴۹

–چاک،وای، گی، (۱۳۸۲).جهانگردی در چشم اندازی جامع ،علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی

–مدهوشیمهردادوناصرپور نادر، ارزیابیموانعتوسعهگردشگریدراستانلرستان،فصلنامه، پژوهشنامهبازرگانی،شماره۲۸،پاییز ۱۳۸۲

–کاظمی علی، صنایعی علی، رنجبریان بهرام، آذربایجانی کریم. شناسایی مزیت های رقابتی در صنعت گردشگری به منظور جذب گردشگران خارجی مورد مطالعه استان اصفهان، مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال دوم، شماره ۵، تابستان ۱۳۸۹، صص ۱۱۰-۹۳

–طیبی سید کمیل، جباری امیر، بابکی روح الله. بررسی رابطه علی بین گردشگری و رشد اقتصادی (مطالعه موردی ایران، کشورهای OECD به علاوه کشورهای منتخب، مجله دانش و توسعه، سال پانزدهم، شماره ۲۴، پاییز ۱۳۸۷

 

–Laimer., Peter .and Juergen,.Weiss(2009), “Portfolio Analysis as a Strategic Tool for Tourism Policy “,Tourism Review ,.۶۴.(۱), ۱۷-۳۱.