الهام بهروزی
«سیراف» از مناطق مهم و گردشگرپذیر جنوب کشور است که سالانه شمار قابل توجهی از گردشگران داخلی و خارجی به آن جذب می‌شوند تا با غور در تاریخ و میراث فرهنگی و باستانی این کهن‌شهر، بخشی از تمدنی را که در جنوب و بر فراز خلیج زیبای فارس در عهد باستان و پس از آن جریان داشته، کشف کنند.
این شهر باستانیِ پر از راز، امروزه به یکی از پرگردشگرترین شهرهای جنوبی درآمده است. گردشگرانی که از نقاط مختلف جهان و ایران به سیراف می‌آیند تا از نزدیک استودان‌ها، سازه‌های آبی دستکند و بقایای مانده از ابهت باستانی این بندر دیرینه را به نظاره بنشینند. این بازدیدها اما زمانی جذاب‌تر می‌شود که بخش‌های مسکوت تاریخ این بندر از زبان محمد کنگانی، سیراف‌شناس و سیراف‌پژوه روایت می‌شود. او آنقدر در تاریخ این شهر کند وکاو کرده که حتی افسانه‌هایی که درباره آن مطرح شده، از بر است.
محمد کنگانی امروزه نه تنها در میان گردشگران ایرانی شناخته شده است، بلکه نامی آشنا در میان گردشگران خارجی به‌ویژه اروپایی است تا جایی که نام وی به‌عنوان یکی از افراد موثر در گردشگری ایران و سیراف در کتاب‌هایی در آلمان، اتریش و ایتالیا ثبت شده است. بدون اغراق، او با مطالعات عمیقی که در این سال‌ها در زمینه سیراف داشته است، حکم دایره‌المعارف زنده این بندر کهن را یافته است. کنگانی با نقش‌آفرینی بسیار خوبی که در این سال‌ها در معرفی سیراف داشته، سهم بسزایی را در جذب و افزایش شمار گردشگران برای بازدید از این بندر باستانی داشته است.
این سیراف‌پژوه نخستین بار در سال ۶۶ در دوران مدرسه مقالهای را در باب سیراف در مجله اطلاعات هفتگی چاپ می‌کند اما در سال ۹۸ با خواندن گزارش سفر آیت‌الله خامنه‌ای، رئیس‌جمهوری وقت ایران به چین مصمم می‌شود که بیشتر از سیراف بداند و بنویسد؛ چراکه مقام معظم رهبری در آن سفر به همتای چینی خود یادآور شده بود که ایران از طریق بندر سیراف روابط تجاری ۱۵۰۰ ساله با چین داشته است. همین گفته، نخستین جرقه را در ذهن او برای شناخت بیشتر سیراف و تاریخ و نقش آن در روابط بین‌الملل به‌ویژه روابط تجاری می‌زند.
به گفته کنگانی، آن زمان تنها یک کتاب در مورد سیراف وجود داشت که آن هم کتاب «سیراف (بندر طاهری)» تألیف غلامرضا معصومی بود که در پنج بخش از شناسایی سیراف، سیراف از دید مورخان، تجارت خارجی و دریانوردی در سیراف قدیم آثار بازمانده سیراف، سنگ‌قبرهای دوره اسلامی سیراف مسجد امام حسن حفاری‌های هیات مشترک ایران و انگلیس در بندر سیراف، چاه‌های سنگی دره لیر سیراف، دخمه‌ها و نظر دانشمندان درباره آن‌ها، سیراف از نظر مردم‌شناسی، قلعه شیخ سیراف و… سخن به میان آورده است. وی یادآور می‌شود که در سال ۷۶ بر اساس همین کتاب، یک جزوه پنج صفحه‌ای را می‌نویسد و در جشنواره ساردین که اولین جشنواره استانی در سیراف بوده و با همکاری شیلات استان و شرکت سیراف برگزار شده، میان شرکت‌کنندگان پخش می‌شود. همین جزوه بعدها مبنایی برای ادامه کار من در حوزه سیراف‌پژوهی و گردشگری و استفاده دانشجویان برای تکمیل پژوهش‌هایشان در باب سیراف شد.
کنگانی پس از آن به‌صورت جدی می‌رود در پی شناخت سیراف و نقشی که در تجارت دریایی ایران در دوره باستان داشته است؛ یعنی همان زمانی که سیراف مبدا راه آبی ابریشم و بندری بسیار پررونق با خانه‌های اعیانی، چندطبقه و بسیار آباد بوده است. کنگانی هر چه بیشتر از سیراف می‌داند، تشنه‌تر می‌شود و او با حوصله به اطلاعات بیشتر و دسته‌اولی از طریق استخراج سفرنامه‌ها و منابع تاریخی دست می‌یازد و همه آموزه‌ها و مطالعات خود را به حافظه می‌سپارد تا با نهایت دقت و تمرکز این داده‌های شگرف را در اختیار گردشگرانی بگذارد که به این شهر می‌آیند. توضیحات وی چنان کامل و ملموس می‌شوند که سیراف را به یک مقصد مهم در گردشگری جنوب مبدل می‌کند؛ به‌طوری که از بعد دهه ۸۰ که سالانه سیراف تنها پذیرای حدود ۵۰ گردشگر داخلی و خارجی بوده، شمار گردشگران به ۵۰۰ هزار نفر ارتقا می‌یابد تا جایی که هر ساله فقط میزبان حدود ۲۰۰ گردشگری خارجی می‌شود که شکوهش به دلیل دو زلزله ویرانگر در قرن چهارم هجری سرنوشتی تراژدیک می‌یابد.
بی‌شک در کنار توسعه ساختار صنعت گردشگری در استان، نمی‌توان از نقش محمد کنگانی در جهانی شدن نام سیراف طفره رفت؛ چراکه کنگانی به‌مانند پرهام هوشمند حق بزرگی بر توسعه گردشگری جنوب استان دارد، چراکه پرهام هوشمند با تولیدات هنری و گاه سوررئال چشم‌اندازها و جاذبه‌های منحصربه‌فرد شهرستان دیر را جهانی کرد و محمد کنگانی هم با روایت دقیق تاریخ سیراف، ابهت و شکوه پرطمطراق این بندر باستانی را زبانزد خاص و عام کرده است.
با این اوصاف، کنگانی با شناخت و احاطه بر تاریخ سیراف و تصویرسازی دوران باشکوه آن، امروزه مرجعی برای رجوع سیراف‌جویان است. از این‌رو، به کرات در صفحات شخصی گردشگران و فعالان گردشگری که به سیراف سفر کرده‌اند، محمد کنگانی را در قسمت‌های باستانی سیراف در حال بازنمایی تاریخ کهن و باستانی این دیار می‌بینید. برخی ماجرای دیدارشان با کنگانی را از کوبیدن کوبه در چوبی خانه و نمایش زندگی ساده‌اش روایت می‌کنند. کنگانی الگویی مناسب برای نمایش مهمان‌نوازی جنوبی‌هاست؛ جنوبی‌هایی که اهل مدارا و در مهمانپذیری شهره هستند.
محمد کنگانی در این سال‌ها به‌صورت تجربی با به‌روزرسانی اطلاعات خود در حوزه گردشگری و سیراف‌شناسی به معرفی سیراف پرداخته و به فردی تاثیرگذار در این زمینه نیز مبدل شده است و افتخارات متعددی را کسب کرده است که از جمله آن‌ها می‌توان به محقق برتر جشنواره ملی تولیدات صدا و سیما در سال ۸۶، مقام دوم بخش ارائه خدمات به جامعه جشنواره ملی اتفاق در سال ۸۸، تشکل برتر گردشگری کشور در سال‌های ۹۰ و ۹۲، مقام دوم موزه‌داری کشور در سال ۹۵، برگزیده جشنواره ملی سین هشتم در سال‌ها ۹۶، ۹۷ و ۹۸، مقاوم اول الگوی تجربی کشوری در برنامه اتم در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۳ اشاره کرد.
کنگانی در ادامه سیراف‌پژوهی در سال ۸۴ در اقدامی خودجوش اقدام به جمع‌آوری اشیا تاریخی و سنگ‌نوشته‌هایی که در دست مردم سیراف بود، کرد و آن‌ها را سپس در مغازه‌ای اجاره‌ای در این بندر به نمایش گذاشت تا اینکه قرار شد که آبان همان سال کنگره بین‌المللی سیراف با حضور کاوشگران و مورخان داخلی و خارجی در سیراف برگزار شود. مسوولان وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با دیدن این موزه کوچک اجاره‌ای، پیشنهاد توسعه آن را به کنگانی در مکانی مناسب‌تر داده و در این زمینه خانه وایت‌هوس، باستان‌شناس انگلیسی که سال‌ها در سیراف کاوش انجام داده بود و مواد فرهنگی و بقایای آثار سیراف باستانی را از دل خاک بیرون کشیده بود، برای راه‌اندازی یک موزه مشارکتی مدنظر قرار دادند که با مرمت این خانه، نخستین موزه مشارکتی جنوب کشور با عنوان موسسه سیراف‌پارس موزه در سیراف راه‌اندازی شد. این بنا در سال جاری دوباره مورد مرمت قرار گرفته است و هم‌اینک بیش از ۱۵۰۰ قطعه اشیای تاریخی و ارزشمند را شامل سنگ‌نوشته‌ها، تکه‌هایی از ستون‌های خانه‌های اعیانی، سفال، گچبری‌ها و … را در خود جای داده است.
بی‌شک وجود محمد کنگانی‌ها در گردشگری استان می‌تواند نقش شگرفی در بازنمایی پتاسیل‌های گردشگری استان و روایت تاریخ پر فراز و نشیب خلیج فارس و بندرها و کرانه‌ها و پس‌کرانه‌هایش ایفا کند. آن‌ها تاریخ زنده اقلیم جنوب هستند که با دانش‌اندوزی و تجربه‌گرایی در توسعه گردشگری منطقه خود به کنشگری می‌پردازند.
